شغل این مرد، دوشیدن مارهاست! - وبلاگ جزیره

به گزارش وبلاگ جزیره، او یک دکتر داروساز است اما ما به خاطر مدرک دکترایش است به سراغش نرفته ایم بلکه آنچه که باعث شد پای مصاحبه با او بنشینیم این است که آقای دکتر سال هاست سر و کارش با خطرناک ترین مارهای ایران است، از افعی جعفری گرفته تا کبری. این مطلب بازخوانی گزارشی است که سال 1393 در خبرنگاران سرنخ منتشر شد.

به گزارش وبلاگ جزیره، ماری در ایران وجود ندارد که سم خطرناکی داشته باشد و آقای دکتر با آن سلام و احوالپرسی نکرده باشد. سری زدیم به محل کار او تا یکی از خطرناک و ترسناک ترین شغل های جهان را به شما معرفی کنیم.

همه چیز برای سوژه این شماره ما از زمانی شروع شد که او به عضویت هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درآمد، آقای دکتر، علاقه شدیدی داشت به رشته بیوتکنولوژی، اما او در عین حال تصمیم داشت فکر کار پشت میزی را از سرش بیرون کند. تحقیق درباره مارها و سم هایشان، برایش هیجان انگیزترین کار جهان به نظر می رسید همین دلیل کافی بود تا آقای دکتر ترجیح بدهد که راهی یکی از مهمترین مراکزی بشود که درباره خطرناک ترین موجود جهان کار می کنند. با او در یک روز کاریش همراه می شویم تا با کار عجیب و البته خطرناک او از نزدیک آشنا شویم.

دکتر در شروع هر روز کاری ابتدا لباس های خود را عوض می کند و لباس فرم کارش را می پوشد، یک روپوش تمیز و سفید. می گوید برای کار روی مارها باید لباس های مخصوصی بپوشیم که احتمال خطر را کاهش دهد: ما باید دستکش هایی بپوشیم که از جنس ضخیمی ساخته شده است، در این دستکش ها پارچه خاصی به کار رفته تا اگر ماری دندان های خود را در آن فرو کرد، نتواند سمش را وارد بدن انسان کند.

او یک جفت چکمه از درون کمدش بیرون می آورد و می گوید این چکمه های ضخیم هم جنس شان از پلاستیک است، بعد هم ادامه می دهد: ما به دلیل خاصی این چکمه های ضخیم را می پوشیم، آن دلیل هم این است که احتمال می دهیم گاهی مار از دست مهارکننده اش فرار کند، در چنین شرایطی مار روی زمین می افتد و می خزد و اگر ما کفش های ایمنی نپوشیده باشیم شاید دچار مارگزیدگی شویم، به همین دلیل چکمه های ضخیم و بلند می تواند ما را از این لحاظ نیز ایمن کند.

او عینکی شفاف و ماسکی را به دست می گیرد و می گوید این عینک نیز یکی از تجهیزات پوششی است که از آن در زمان کار استفاده می شود.

دکتر محمدپور ادامه می دهد: از این عینک به عنوان تجهیزات ایمنی در هنگام سم گیری استفاده می کنیم چون ممکن است ذرات سم در هوا پخش شود و به بینی و یا چشم برسد که این مسائل بسیار خطرناک است.

او همچنین کلاه سفید آزمایشگاهی را نیز در دست می گیرد و می گوید باید هنگام سم گیری و یا کار روی فرآیندهای آزمایشگاهی، از این کلاه استفاده کنیم چرا که ما باید سعی کنیم هیچ جسم و شیء خارجی وارد سمی که از مارها گرفته می شود نشود.

آقای دکتر ماسک سفیدی نیز روی دهانش می گذارد و می گوید که استفاده از ماسک های مخصوص هم الزامی است: همانطور که گفتم شاید هنگام سم گیری و یا کار بر روی فرآیند سم، ذرات سم وارد بینی مان شود به همین دلیل حتما باید از ماسک های خاص که برای این کار ساخته شده اند استفاده کنیم.

داستان من و مارها

بعد از اینکه دکتر محمدپور لباس های ایمنی و آزمایشگاهی خود را می پوشد برایمان از سال 73 می گوید، از زمانی که راهی موسسه ای شد که پر بود از انواع و اقسام مارها. دکتر می گوید از همان روز اول با خودش قرار گذاشته که از مارها نترسد: سال 73، بعد از مدت ها کار تحقیقاتی رفتم سراغ کار بر روی مارهای خطرناک که سم های کشنده داشتند، این کار برایم خیلی هیجان انگیز بود، فکرش را بکنید من باید در روز بین کلی مار کار می کردم.

او برای اولین قدم، اصول و نکات ایمنی را درباره کار با مارها یاد گرفت: قبل از هر کاری، باید یاد می گرفتم چگونه با مارها ارتباط بگیرم و چگونه آن ها را مهار کنم، در این مدت یاد گرفتم که به هیچ وجه ماری را با دست نگیرم و از وسایل خاصی مانند چنگک که دسته های بلندی دارد استفاده کنم، با این شگرد می توانستم مار را با فاصله ای زیاد از خودم نگه دارم، بعد از اینکه یاد گرفتم چگونه مار را بگیرم و نگه دارم، وقت آن رسیده بود که یاد بگیرم چگونه از مارها سم بگیرم، این کار، کار ساده ای نبود، ما باید یک شبیه سازی برای مار انجام می دادیم تا او احساس خطر کند و گاز بگیرد و به این ترتیب سم از دندانش خارج شود و ما بتوانیم از مار سم بگیریم.

لطفا نیش بزن

آقای دکتر می گوید یکی از حساس ترین لحظه ها در این کار، زمانی است که سم گیر باید با مار به گونه ای برخورد کند که مار سعی کند نیش بزند: یکی از فوت و فن هایی که ما باید در انجام این کار رعایت کنیم، این است که مار را به گونه ای نگه داریم که دهانش باز باشد، مار دو دندان دارد که وسط این دندان ها سوراخ است و از همان حفره هاست که سم بیرون می ریزد، مار دندانش را در بدن موجود زنده ای که او را دشمن می داند فرو می کند و به این ترتیب سم را به بدن آن موجود منتقل می کند. دندان های مار، دقیقا کاربردی شبیه به سوزن سرنگ دارد که وارد بدن می شود و بعد به وسیله سرنگ، مایع به بدن شما تزریق می شود، زهر هم از غده های سمی که زیر دندان مار است، با نیش زدن ترشح می شود.

آقای دکتر زمانی که بخواهد سم گیری کند مار را به وسیله چنگک می گیرد و دندان مار را وارد بشر می کند، در قسمت سر این شیشه، لاستیکی وجود دارد که مار، دندانش را در این لاستیک فرو می کند و به این وسیله تحریک شده و سم خارج می شود.

آقای دکتر می گوید که از هر ماری به مقدار هیکل و اندامش سم می گیرند: ماری که کوچک است، طبیعی است که به مقدار کمتری سم می دهد، اما مارهای بزرگتر سم بیشتری دارند، البته یک نکته دیگر هم جالب است بدانید و آن ارتباط مقدار نیش زدن مارها بامیزان سم آنهاست، اگر ماری تازه نیش زده باشد، مقدار سمی که از دندانش خارج می شود کمتر است.

از برق، بیشتر از مار می ترسم

آقای دکتر اعتقاد دارد که کار با مارها، خیلی آسانتر و بی خطرتر از کار با برق است: شاید خیلی ها شغل مرا جزو شغل های سخت بدانند و فکر کنند وارد شدن به این شغل خطرناک است و ممکن است با جانشان بازی کنند، اما من در طول این همه سال کار با مارها، می توانم به جرات بگویم که کار با مار و سم گیری از آن بی خطرتر ازکار با برق است، من زمانی که می خواهم کارهای برقی انجام دهم، بیشتر نگران هستم تا زمانی که می خواهم با مار کار کنم شاید یک برقکار هم به حرف من بخندد و بگوید من از کار با سیم لختی که برق دارد، نمی ترسم اما از روزی می ترسم که مار سمی و خطرناکی را در دستم بگیرم و او را مجبور به نیش زدن کنم.

صیادهای مار به ما کمک می کنند

یکی از نکات جالب درباره سم گیرها این است که آیا خود آنها، مار را صید می کنند و یا افرادی مخصوص این کار هستند. دکتر محمدپور در پاسخ به این سئوالم می گوید: ما برای این کار، صیاد داریم آن هم صیادهای حرفه ای در تمام نقاط کشور، این صیادها کارشان این است که منطقه ها مارخیز را پیدا کرده و مار را بدون هیچ آسیبی صید کنند و از مارها مراقبت کنند تا زمان بارگیری، بعد از بارگیری، مارها به موسسه ما انتقال داده می شوند و وظیفه نگهداری از آنها را ما به عهده داریم.

صیادها در بهار و تابستان، مارها را صید می کنند و حدود 5 تا 10 هزار حلقه مار سمی به موسسه می آورند، آنها می دانند جایی که جونده زیاد زندگی کند، حتما زیستگاه مار است چون مارها اصولا جونده هایی مانند موش را می خورند. صیادان مجهز به سیستم جی پی اس یا همان سیستم مشخص مسیر هستند، به همین دلیل بعد از اینکه آقای دکتر و همکارانش از مارها به نوبت سم گرفتند این صیادان با کمک سیستم جی پی اس و علامت گذاری هایی که کرده اند مارها را در همان زیستگاه رها می کنند: مارها باید به زیستگاهشان برگردند و رهاسازی شوند تا بتوانیم در سال آینده نیز یک بار از سم آنها استفاده کنیم، زمان سم گیری از مارها بستگی به تجربه و سرعت عمل سم گیر دارد من در طول یک بار سم گیری می توانم به تنهایی 100 مار را سم گیری کنم.

آقای دکتر این روزها مدیر بخش تولید سم و پادزهر مار در یکی از موسسه های دارو سازی است. او ادامه می دهد: بعد از سم گیری، ما برای تولید یک نوع پادزهر فرآیندهای طولانی روی این سم انجام می دهیم تا بتوانیم پادزهر مارگزیدگی تولید کنیم.

اولین مار در دوره کاری!

آقای دکتر می خندد و اشاره می کند به اینکه اولین ماری که در دست گرفته، یکی از خطرناک ترین مارهای جهان بوده است: برای اولین بار، یک مار کبرا را در دست گرفتم تا از آن سم بگیرم، راستش را بخواهید کمی دلهره داشتم اما نترسیده بودم، چون اگر در این کار بترسی نمی توانی به خوبی کارت را جلو ببری، البته مار کبرا جزو خطرناک ترین مارهایی است که من در طول دوره کاری ام دیده ام، این مار اگر کسی را نیش بزند، فقط نیم ساعت طول می کشد که فرد شدیدا مسموم شده و جانش را از دست بدهد، البته اگر پادزهر به فرد مارگزیده تزریق نشود این حالت برایش پیش خواهد آمد.

او خاطره ای از مصدومی در بیمارستان لقمان تهران دارد: بیماری به بیمارستان لقمان منتقل شده بود، او دچار مارزدگی شده بود، تشخیص دادیم که مار کبرا او را نیش زده است، تشنج کرده بود و در حالت اغماء بود، نه تکان می خورد و نه صدایش در می آمد ما به سرعت پادزهر مارگزیدگی به او تزریق کردیم و هنوز چند دقیقه ای نگذشته بود که چشمش را باز کرد و فقط 15 دقیقه طول کشید تا به هوشکمک کامل برسد، این اولین باری بود که دیدم فردی نیمه جان، مقابل چشمانم جان گرفت آن وقت کلی از مارهای عزیزی که بنا به توفیق اجباری به موسسه ما می آمدند و سم شان را به ما هدیه می دادند تشکر کردم.

7 مار سمی

دکتر محمدپور می گوید: در ایران 30 نوع مار داریم که همه آنها سمی نیستند و فقط 20 درصد از 30 نوع ماری که ما در ایران داریم، سمی هستند و بقیه سم ندارند و خطرناک نیستند.

آقای دکتر می گوید که روی 6 مار سمی کار می کند که جزو خطرناک ترین مارهای سمی جهان هستند و ازاین 7 نوع مار، سم می گیرد: مار کبرا، مار افعی شاخ دار، مار افعی جعفری، مار افعی زنجانی، مار افعی گرزه، مار افعی قفقازی و مار افعی لطیفی.

او درباره مار افعی لطیفی می گوید: مار افعی لطیفی را دکتر لطیفی در سال 1338 شناسایی و به نوعی می توان گفت کشف کرد، در آن زمان، شغل بیشتر مردم کشاورزی بود و فضای خانه ها در باغ ها و یا نزدیک زمین های زراعی بود، از این رو مصدومان مارگزیدگی زیاد بود و خیلی ها سر همین موضوع جان خود را از دست دادند، به همین دلیل خود دکتر لطیفی برای تحقیقات به منطقه ها مارخیز کشور سر می زد، او کل ایران را گشت و مارهای زیادی را دید، در این سفرهای تحقیقاتی، یک روز دکتر برای اولین بار ماری می بیند که شباهت کمی به مار افعی قفقازی دارد، اما زمانی که روی منطقه و خصوصیات مار کار می کند متوجه می شود که این مار اصلا تا کنون در ایران شناخته نشده است و گونه آن فقط در بعضی از منطقه ها، آن هم به صورت محدود زندگی می کنند، به همین دلیل نام این افعی را، لطیفی گذاشتند، این مارالبته در دماوند هم دیده شده است و به همین دلیل به مارهای افعی لطیفی، افعی دماوندی هم می گویند.

آقای متخصص می گوید که مارها از چند طریق قابل شناسایی هستند: مارها از سر، چشم، پولک، شکل دم و آناتومی فک قابل تشخیص هستند، البته رنگ هم مهم است اما رنگ مارها بنا به زیستگاه شان تغییر می کند، برای مثال مارهایی که در بیابان زندگی می کنند اصولا رنگ خاکستری یا خاکستری و قهوه ای دارند تا به راحتی در زیستگاه شان دیده نشوند، به این صورت عقاب و سایر موجودات جونده کمتر آنها را می بینند و کمتر شکار می شوند.

این مار افسانه ای است

آقای دکتر متخصص مارها می گوید طی سال هایی که کارش گرفتن سم از مارهای خطرناک بوده، به هیچ وجه دچار مارگزیدگی نشده اما مطالبی درباره مارها شنیده که او را به خنده وا داشته است: یک بار پیامی به دستمان رسید که ماری 60 متری که حدود 70 تن وزن دارد در نزدیکی فلان موقعیت دیده شده است، این موضوع مانند افسانه ها و داستان ها بود، چون بزرگ ترین مار جهان که گونه اش بوآ است و غیر سمی است، طولی 3 متری دارد و وزنش به چند تن می رسد، البته شاید بوآهایی هم باشند که کمی بزرگ تر از این حد استاندارد باشند، اما با این مشخصات حتی هیچ مار بوآیی در جهان نیست، مگر اینکه مار جدیدی شناسایی شود که 60 متر است و 70 تن وزن دارد.از آقای متخصص سم گیری می پرسیم که خوش خط و خال ترین ماری که تا کنون دیده است چه نوع ماری است و او بدون اینکه شک کند می گوید مارهای آبی، زیباترین و خوش خط و خال ترین مارهای روی زمین هستند: همانطور که گفتم مارها با توجه به زیستگاهی که دارند رنگ می گیرند مار آبی به دلیل اینکه در آب زندگی می کند رنگارنگ است، آبی، قرمز و رنگ های دیگر، زیبایی شان مثال زدنی نیست.او می گوید زیستگاه مارهای آبی خوش رنگ بیشتر در خوزستان است، لب رود کارون و شط ها این مارها دیده می شوند.

آقای دکتر یک مار کبرا نشانمان می دهد و در حالی که زیبایی آن را تحسین می کند می گوید: زیستگاه مار کبرا، بیشتر در خراسان است، مارها در هوای گرم است که بیدارند و دنبال طعمه می گردند، اگر هوا سرد شود آنها به خواب زمستانی می روند، پس سم گیرها مجبورند در فصل بهار و زمستان، مارهای سمی را سم گیری کنند تا این حیوانات در فصل سرما، به زیستگاهشان برگردانده شوند و زندگی عادی خود را داشته باشند. این هم زندگی کاری مردی که با خودش قرار گذاشته بود، کار هیجان انگیزی را تجربه کند.