7 کتابخانه افسانه ای عهد باستان و سرنوشت آنها - وبلاگ جزیره

به گزارش وبلاگ جزیره، بعضی از اثرگذارترین حاکمان در سراسر تاریخ این نکته ساده که دانش، قدرت است را تأیید نموده اند. پذیرش این حقیقت از سمت آن ها به ساخت بناهای تاریخی ای برای دنبال کردن دانش و حفظ خرد انسانی منجر شد.

به گزارش راهنماتو، دنیا باستان خاستگاه تعدادی کتابخانه بزرگ بود که هر کدام شان هزاران نسخه در خود نگهداری می کردند. این کتابخانه های باستانی به چراغ هایی برای یادگیری تبدیل شدند که ستون هایی برای تمدن، رشد فکری و شعله ور کردن آتش اکتشافات بودند.

متأسفانه تقریباً همه آن ها نهایتاً ویران، متروکه و در تاریخ گم شدند. در این مقاله به 7مورد از بزرگ ترین کتابخانه های دنیا باستان و نحوه نابودی شان اشاره نموده ایم:

1.کتابخانه اسکندریه - معروف ترین کتابخانه دنیا

قطعاً باید از معروف ترین کتابخانه دنیا باستان یعنی کتابخانه اسکندریه آغاز کنیم. این کتابخانه که در قرن سوم قبل ازمیلاد بنا شد، یکی از نهادهای اسطوره ای و نمادی از کسب دانش در دنیا باستان بود.

این کتابخانه در محوطه قصر بطلمیوس اول و بعد از مرگ اسکندر مقدونی ساخته شد. این کتابخانه بیش تر شبیه به دانشگاه بود و چندین صحن داشت که از آن ها برای تعمق استفاده می شد و در کنار آن ها چندین تالار سخنرانی، رصدخانه، موزه و حتی باغ وحش داشت. گفته می گردد که این کتابخانه حاوی کل بدنه ادبیات یونان از جمله آثاری از افلاطون، ارسطو و هومر بود.

اندیشمندان که آوازه این کتابخانه را به مثابه مرکزی برای تحقیق و یادگیری شنیده بودند، با پیشینه های مختلف به آن روی می آوردند. کتابخانه اسکندریه مشاهیر زیادی از جمله اقلیدس، ارشمیدس و اراتوستن را به خود جذب کرد که متعاقباً به تدوین و توسعه دروس مختلف در این کتابخانه یاری کردند.

متأسفانه کتابخانه از قرن اول میلادی رو به زوال گذاشت. هنوز تعیین نیست که در این دوران چه اتفاقی افتاد. علاوه برآن، گفته می گردد که ژولیوس سزار خودش مسئول ویرانی این کتابخانه بوده است. در سال 48قبل از میلاد سزار و سربازانش شهر را اشغال و به بخش هایی از آن حمله کردند و در شهر آتشی برپا شد.

آتش از کنترل خارج شد و کتابخانه با همه دانشی که در دل خود داشت با خاک یکسان شد. اما اندیشمندان مدرن به این عقیده گرایش دارند که این سرانجام کتابخانه نبوده است. گمان می رود که کتابخانه از این آتش سوزی نجات یافته اما دوباره چند قرن بعد مورد حمله نیروهای دیگر قرار گرفته است.

2.کتابخانه آشور بانی پال - پروژه بلندپروازانه یک پادشاه

کتابخانه آشور بانی پال که بسیار قدیمی تر از کتابخانه اسکندریه بود در قرن 7 قبل ازمیلاد در نینوا در آشور بنا شد. این کتابخانه، یکی از نخستین و چشمگیرترین کتابخانه های دنیا باستان بود و به نام مؤسس آن، آشور بانی پال، نام گذاری شد.

این کتابخانه که بخشی از قصر سلطنتی بود، مجموعه ای گسترده از الواح گلی داشت که همگی به خط میخی نوشته شده بودند. خط میخی گسترده ترین نظام نوشتار در خاورمیانه باستان بود. بعد از تخریب کتابخانه، در حدود 30000 از الواح آن نجات یافتند و تا حد زیادی درباره کیفیت این مخزن دانش به ما اطلاعات دادند.

پادشاه آشور بانی پال کتابخانه را برای تأکید بر قدرت فکری قلمرو امپراتوری خود بنا کرد. او رهبری بود که به دانش اهمیت می داد و علاقه اش به یادگیری زبانزد بود. این مجموعه متونی از تمام تمدن هایی که آشوری ها با آن ها در تعامل بوده اند در خود جای داده بود و آن را به دیگ جوشانی از دانش در بین النهرین، سومر، بابل و فراتر از آن تبدیل نموده بود. این کتابخانه فقط محلی برای ذخیره دانش باستان نبود، بلکه مرکزی بود که اندیشمندان اولیه و کاتبان و مترجمانی که متونی به زبان های دیگر را مطالعه می کردند، به خود جذب می کرد.

متأسفانه، دوران شکوفانی کتابخانه بسیار کوتاه بود. عقیده بر آن است که کتابخانه نیز به همراه خود سرزمین نینوا در سال 612 قبل ازمیلاد فرو ریخت و مادها، بابلی و سکاها آن را غارت کردند. بقایای کتابخانه در سال 1849 به وسیله آستن هنری لایارد پیدا شد. اکنون بخش اعظمی از دانش کتابخانه در موزه بریتانیا نگه داری می گردد.

3.کتابخانه پرگامون - برای رقابت با اسکندریه ساخته شد

این کتابخانه که در قرن سوم قبل ازمیلاد در پرگامون در آسیای صغیر (ترکیه امروزی) ساخته شد، صرفاً با هدف رقابت با کتابخانه اسکندریه بنا شد. مؤسس آن، پادشاه آتالید یومنس دوم، از هیچ خرجی برای این کتابخانه فروگذار نکرد و گمان می رود که این کتابخانه یک مجموعه متشکل از 200000 طومار داشت که آن را به یکی از بزرگ ترین کتابخانه های دنیا باستان تبدیل نموده بود.

درحالیکه کتابخانه اسکندریه بیش تر علوم انسانی را در خود جای داده بود، پرگامون طیف گسترده ای از موضوعات شامل فلسفه، ادبیات، علوم، تاریخ و پزشکی را پوشش می داد. این کتابخانه درست مثل رقبای خود اندیشمندان معروف را از دوردست ها به خود جذب می کرد. درواقع موفقیت این کتابخانه خشم رقبایش را برانگیخت.

برطبق اسطوره ها، این کتابخانه برای نخستین بار کتابت روی پوست حیوانات را توسعه داد. همین داستان می گوید که سایر قدرت ها دچار حسادت شدند و شهر را تحریم تجاری و واردات پاپیروس به شهر را ممنوع کردند. کتابخانه نیز در اقدامی انتقامی، یک ماده جایگزین برای پاپیروس پیدا کرد: پوست حیوان که توانست تا سال ها و نسل های متمادی دانش را ثبت و حفظ کند.

متأسفانه، مثل سرنوشت همه کتابخانه های بزرگ دیگری که در این لیست هستند، کتابخانه پرگامون نیز از حماقت بشر در امان نبود. این کتابخانه در طی سال ها جنگ و فتوحات مختلف را تجربه کرد و مجموعه غنی دانش آن در طی سال ها از بین رفت. داستان ها می گویند آخرین میخ بر تابوت این کتابخانه به وسیله مارک آنتونی، سیاستمدار معروف رومی زده شد که به جای مانده مجموعه کتاب های آن را به معشوقه اش، کلئوپاترا بخشید و کلئوپاترا نیز این مجموعه را در داخل اسکندریه ذخیره کرد.

4.کتابخانه سلسوس - یک کتابخانه و صومعه باستانی

یک کتابخانه باستانی دیگر در آسیای صغیر که در حدود 120 بعدازمیلاد در شهر باستانی افسوس بنا شده بود. گایوس ژولیوس آکویلا آن را به افتخار پدرش، کنسول روم تیبریوس ژولیوس سلسوس، ساخته بود. این کتابخانه کاربردی دوگانه داشت و از آن به عنوان صومعه نیز استفاده می شد.

این کتابخانه بخشی از مجموعه فرهنگی و معماری سلسوس بود که موقعیت برجسته ای در حیات اجتماعی و عقلانی این شهر ایفا می کرد. نمای کتابخانه با مجسمه ها و حکاکی های ظریف تزیین شده بود که به اهمیت دانش و یادگیری در روم باستان شهادت می دادند.

تعیین نیست که کتابخانه دقیقاً چند اثر را در خود جای داده بود اما تخمین زده شده که در حدود 12000طومار داشت که هرچند رقم بزرگی است اما در مقایسه با مدخل های قبلی ناچیز است. اما این کتابخانه چیزی را در خود داشت که بقیه کتابخانه ها نداشتند و آن جسد سلسوس بود که در یک تابود تزیین شده بزرگ در وسط کتابخانه آرمیده بود.

شهر افسوس در گذر زمان دچار افول و درنهایت متروکه شد. کتابخانه هم دچار سرنوشتی مشابه شد. کم کم از سکه افتاد و دانش آن به جاهای دیگر منتقل شد. امروز، مجسمه ها و سایر اقلامی که از کتابخانه به جای مانده است در موزه استانبول نگه داری می گردد.

5.کتابخانه امپراتوری قسطنطنیه ـ مرکزی برای حفظ آثار

هرچند این کتابخانه یکی از اخیرترین کتابخانه های دنیا باستان است اما اطلاعات مربوط به آن از سایر کتابخانه ها کم تر است. ما می دانیم که این کتابخانه در قرن 4 بعدازمیلاد به وسیله امپراتور کنستانتین دوم ساخته شد و به عنوان شاهدی بر تعهد امپراتوری به آموزش، دانش و حفظ دانش خدمت می کرد.

کنستانتین در حدود سال 357 قبل ازمیلاد متوجه شد که بسیاری از دانش دنیا باستان که روی پاپیروس نوشته شده بود با سرعت زیادی در حال تخریب بود. او کتابخانه ای را بنا کرد که بتواند دانش را از روی پاپیروس به پوست حیوانات و گوساله منتقل می نماید.

با آغاز کار احیای دانش، این کتابخانه به محلی برای محافظت از دانش تبدیل شد. این کتابخانه حاوی آثاری از ادبیات، فلسفه و الهیات روم و یونان باستان بود. اندیشمندان و خردمندان از سراسر امپراتوری به این کتابخانه مراجعه می کردند تا به منابع وسیع آن دسترسی پیدا و در گفت وگوهای خردمندانه آن مشارکت نمایند.

بسیاری از آثار کلاسیک یونانی که امروز از آن ها آگاه هستیم از نسخی که در این کتابخانه نگه داری می شدند به دست آمدند. نفوذ این کتابخانه به فراتر از امپراتوری بیزانس توسعه یافت و ترجمه ها و کتیبه های آن بعدها در عصر رنسانس راهی اروپای غربی شدند و به احیای آموزش کلاسیک در آن یاری کردند.

متأسفانه کتابخانه قسطنطنیه نیز محکوم به نابودی بود. نخستین فاجعه آن در حدود 473 بعدازمیلاد رخ داد که آتش سوزی گسترده ای منجر به نابودی 120000متن در این کتابخانه شد. این کتابخانه از چند فاجعه دیگر جان سالم به در برد تا اینکه در سال 1204 در چهارمین جنگ صلیبی غارت و برای همواره نابود شد.

6.کتابخانه نالاندا - قدیمی ترین کتابخانه شبانه روزی در دنیا

کتابخانه نالاندا (بیهار امروزی) در قرن پنجم بعدازمیلاد در هند بنا شد. این کتابخانه مرکز یادگیری و یکی از نخستین دانشگاه های مسکونی دنیا باستان بود. این کتابخانه در زمان اوج خود، بزرگ ترین کتابخانه دنیا بود. نام مستعار کتابخانه گنجینه حقیقت و کوه حقیقت بود که اندیشمندان و طلابی از سراسر آسیا را به خود جلب می کرد. گفته شده که کتابخانه در زمان اوج شکوفایی صدهاهزار متن را در خود جای داده بود که موضوعاتی مختلفی از فلسفه تا نجوم و پزشکی را شامل می شد.

مجموعه کتابخانه گسترده و متنوع بود و بازتابی از ماهیت دنیا گرایانه نالاندا به عنوان دیگ جوشان فرهنگ و دانش محسوب می شد. این کتابخانه به علت نگه داری از بزرگ ترین مجموع ادبیات بودایی در دنیا معروف بود. این کتابخانه در پرورش فیلسوفان بودایی نقش مهمی داشت.

در سال 1193 در حمله ترک های سلسله غوریان شهر و کتابخانه غارت شد. هرچند منابع معاصر با هم توافق ندارند، گفته شده که چندماه طول کشید تا کل مجموعه کتابخانه و میلیون ها متن آن سوخت و تبدیل به خاکستر شد.

7.ویلای پاپیروس ها ـ تنها بازمانده

این مدخل ممکن است قدیمی ترین، باشکوه ترین یا بزرگ ترین کتابخانه دنیا باستان نباشد اما تنها کتابخانه ای است که از عهد عتیق به جای مانده است. این کتابخانه که در هرکولیوم در ایتالیا واقع شده است، بخشی از یک ویلای مجلل رومی بود که در نخستین قرن قبل ازمیلاد به وسیله یکی از دولتمردان رومی و پدرخوانده ژولیوس سزار به نام لوسیوس ساخته شد.

این روستا را ویلای پاپیروس نام گذاشتند چون 1800طومار پاپیروس در آن وجود داشت. این کتابخانه به لحاظ بزرگی هیچ نسبتی با سایر کتابخانه های این لیست ندارد اما به عنوان یک مجموعه شخصی خوب بود. طومارها طیفی از موضوعات متنوع از فلسفه، ادبیات، شعر و متون علمی را شامل می شدند. این مجموعه بخشی شایان ذکر بود زیرا بینشی درباره حیات فکری و فرهنگی روم باستان در اختیار محققان قرار داد.

کتابخانه چطور توانست باقی بماند؟ کنایه آمیز است اما به علت یک فاجعه طبیعی. در سال 79 بعدازمیلاد، بعد از فوران آتش فشان وزوویوس، کتابخانه در زیر 90فوت لایه های مواد آتش فشانی مدفون شد. خاکستر و مخروبه های آتش فشانی به جای آنکه کتابخانه را تخریب نمایند، محیطی عایق در برابر هوا ایجاد کردند که به حفظ طومارهای ارزشمند پاپیروسی یاری کرد.

کتابخانه در قرن 18 دوبار کشف شد اما رمزگشایی از طومارها کار ساده ای نبوده است. فوران طومارها را حفظ کرد اما بسیاری از آن ها را نیز به کربن تبدیل کرد. علی رغم کوشش محققان برای رمزگشایی از طومارها به وسیله تصویربرداری چندطیفی و پرتو ایکس، هنوز بخش اعظمی از این آثار ناشناخته مانده است. اما آنچه که رمزگشایی شده، بینشی ارزشمند درباره افکار رومی و یونانی در اختیار محققان قرار داده است.

سخن سرانجامی...

نمی توان به سادگی از اهمیت این مجموعه ها گذشت. بدون دانشی که در خود جای داده بودند، دنیا به مکانی کاملاً متفاوت با امروز تبدیل می شد. این نهادهای باشکوه چیزی فراتر از ذخیره گاهی برای کتاب ها بودند. آن ها محل هایی برای روشنفکری بودند، جایی که اندیشمندان و رؤیاپردازان برای جابه جایی مرزهای دانش گرد هم جمع می شدند.

امروز اینترنت تا حد زیادی جایگزین احتیاج ما برای حضور در کتابخانه های بزرگ شده است. همه اطلاعاتی که احتیاج داریم به یاری یک کلیک قابل دسترس است. اما معنایش این نیست که اطلاعات ایمن است.

همه کتابخانه های این لیست یک نکته مشترک داشتند، همه سقوط کردند. نه فقط به واسطه فاجعه های طبیعی، بلکه در دستان حاکمانی که می خواستند دانشی که در پشت دیوارهای این کتابخانه ها قرار داشت را سرکوب نمایند. بنابراین این مثال ها یادآوری می نماید که دانش مهم نباید فقط ذخیره گردد بلکه باید از دست اندازی کسانی که می خواهند این دانش را نابود نمایند، تاجایی که می گردد حفظ گردد.