گرمه، شهری در دل میراث ماندگار جاده ابریشم - وبلاگ جزیره

به گزارش وبلاگ جزیره، شهرستان گرمه در جنوب غربی استان خراسان شمالی قرار گرفته و از شمال به شهرستان مانه و سملقان، از شمال غربی به استان گلستان (شهرستان گالیکش)، از غرب و جنوب به استان سمنان (شهرستان میامی)، از جنوب و شرق به شهرستان جاجرم محدود می گردد.

در شمال غربی روستای دشت مدخل محور باب الرضا (ع) و پیونددهنده دو استان خراسان شمالی و گلستان و در گوشه جنوب غربی شهرستان، استان سمنان به وسیله جاده مهم تازهالاحداث به میامی متصل می گردد. اقتصاد این منطقه عمدتاً بر مبنای کشاورزی، دام پروری و در دهه های اخیر حمل ونقل و صنایع وابسته است. با توجه به شرایط اقلیمی، کشاورزی در بیشتر منطقه ها شهرستان به صورت کشت آبی است.

پیشینه شهرستان گرمه

شهرستان گرمه دارای پیشینه و تاریخ مشترکی با شهرستان جاجرم بوده است. در بخش های خوش آب وهوای شمال شهرستان یعنی منطقه ها دشت و سپیدداری تا رباط قره بیل محوطه های باستانی متعددی کاوش شده اند که با بیشتر محوطه های اوج دوران شهرنشینی دشت گرگان هم دوره و بالطبع در ارتباط بوده اند. به نظر می رسد با متروکه شدن این کانون های فرهنگی، الگوی زندگی در این منطقه تغییر نموده و بجای زندگی در حاشیه رودخانه ها، اجتماعاتی شکل گرفتند که ادامه همان جوامع فرهنگ های متروکه دشت گرگان باشند.

در منابع تاریخی متعلق به اواخر دوران تاریخی و دوران اسلامی، از گرمه به جرمق یاد شده است. میراث ماندگار جاده ابریشم و آثار ارزشمندی چون رباط دینارزاری (دشت)، رباط قره بیل، رباط عشق و هم قلاع تاریخی مهمی چون قزلر قلعه دشت (سلجوقی)، قلعه باشکوه جلال الدین (خوارزمشاهی)، قلعه خواجه سنگاور نارنج قلعه و قلعه منیر آباد (قرون 7و8 هجری) نشان دهنده اهمیت و رونق گرمه در دوران میانه اسلامی است.

فرهنگ و هنر

شهرستان گرمه مردمی متدین و مذهبی هستند با ترکیب فرهنگی و زبانی تاتی و فارسی (به جز روستاهای کردزبان: رباط قره بیل (بخشی ترک زبان)، چهارچوبه، شورک، قزل حصار علیا و سفلی، برزنه و کرکی)، هر سه شهر گرمه، ایور و درق از گذشته دارای مسجد جامع بوده اند که مساجد جامع تاریخی در این دو شهر هم اکنون هم پابرجا است و به همت میراث فرهنگی بازسازی و احیا شده اند. اهالی شهرستان گرمه دارای آداب و رسوم و سنت ها و آئین های متنوع و ماندگاری چون آئین های پر شور سوگواری حسینی در ماه های محرم و صفر (تعزیه خوانی، نمایش تنور خولی، علم گردانی، مراسم بیل گردانی یا تعزیه خوانی قوم بنی اسعد) و تقدیم نذورات، فتیر و حلیم و… است.

جاذبه های گردشگری و تاریخی شهرستان گرمه

قلعه جلال الدین

شماره ثبت ملی: 1577

قلعه جلال الدین یکی از مشهورترین قلاع نظامی خراسان بشمار می آید که در سده های 7-6 هجری ساخته شده است. قلعه جلال الدین در ابتدای بلوار امام رضا (ع) از شرق و اول شهر گرمه واقع شده است و با مصالح سنگ و ساروج به صورت یک شش ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره ای تپه ای بلند احداث شده است. قلعه جلال الدین ازنظر ابعاد معماری در نوع خود کم نظیر است. بی تردید حفر چاه در دل صخره در گوشه غربی حیاط قلعه از شاهکارهای مهندسی این بناست.

اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی با هدف احیای قلعه جلال الدین به اسم موزه از سال 1386 مطالعه و بازسازی این بنا را شروع کرد و در خرداد سال 1390 این بنا با اسم موزه معرفی شخصیت های جلال الدین با تأکید بر شخصیت جلال الدین خوارزمشاه و با استفاده از تکنیک های مدرن صدا و نور (سیستم دیجیتال) افتتاح شد. پای تپه قلعه جلال الدین و در گوشه جنوب غربی چشمه ای پر آب و باصفا واقع شده است که ازجمله جاذبه های ارزشمند طبیعی این مجموعه گردشگری است.

رباط عشق

شماره ثبت ملی: 11062

رباط یا کاروانسرای عشق یکی از چندین رباط تاریخی شهرستان گرمه است که در دورۀ تیموری بر سر شاهراه ارتباطی گرگان و نیشابور در روستایی به همین نام بنا شده است. آثار و شواهد موجود نشان می دهد که در دورۀ تیموری در این محل کاروانسرای قدیمی تری وجود داشته که قدمت آن دست کم به قرون 5-4 هجری می رسد. به دستور امیرعلی شیر نوایی، وزیر دربار سلطان حسین بایقرا در کنار آن، رباط کنونی ساخته شده است. این کاروانسرا دارای پلان مستطیلی، حیاط مرکزی و صحن چهار ایوانی است که از هر طرف با غرفه های متعدد و اتاق هایی برای استراحت کاروانیان و باراندازها و اسطبل هایی برای نگهداری حیوانات و احشام آن ها احاطه شده است. مصالح اصلی بنا سنگ و ساروج و آجر است و طرح کلی آن تا حد زیادی به رباط قلی شباهت دارد.

رباط قره بیل

شماره ثبت ملی: 4574

کاروانسرا یا رباط قره بیل یکی دیگر از کاروانسراهای تاریخی شهرستان گرمه است که به احتمال فراوان قدمت بنای اولیه آن به قرون 5-4 هجری می رسد و در متون تاریخی از آن به نام رباط املوتلو یاد شده است. بعدها در دورۀ تیموری و زمانی که شاهراه کهن گرگان- نیشابور برای دسترسی به مشهد احیا می گردد، به دستور امیرعلی شیر نوایی وزیر تیموری، رباط هایی در طول این جهت ساخته شده و یا رباط های قدیمی بازسازی می گردد. در این فرایند رباط قره بیل هم پیشرفته و با الحاق بخش هایی تازه احیا و مورداستفاده مسافران قرار می گیرد.

مسجد جامع درق

شماره ثبت ملی: 17387

مسجد جامع درق یکی از آثار ارزشمند مذهبی-تاریخی شهرستان گرمه بشمار می رود که در دوره صفوی احداث شده است. این مسجد کوچک با الگوی معماری سنتی و مصالح خشت و گل ساخته شده و سقف آن با مجموعه ای از قوس های ضربی پوشش یافته است. در وسط بنا چهارستون درشت چهارگوش وجود دارد که گنبد عظیم مرکزی بر روی آن ها قرار گرفته است.

مسجد جامع ایور

شماره ثبت ملی: 17384

مسجد جامع ایور یکی دیگر از آثار مهم مذهبی-تاریخی شهرستان گرمه است که بر اساس کتیبۀ داخل بنا در سال 1171 هجری ساخته شده است. مسجد با مصالح خشت و گل ساخته شده و سقف آن با گنبدهای کوچک ضربی پوشش یافته که بر روی هفت ستون و شش نیم ستون مدور عظیم قرار گرفته است. در کتیبه سنگی مسجد جامع ایور بانی آن رحیم بک و معمار قنبر علی آقا خراسانی ذکر شده است.

نظرگاه گرمه

شماره ثبت ملی: 20298

بنای تاریخی موسوم به نظرگاه در داخل شهر گرمه و در خیابان شهید ناطق در کنار مسجد جامع واقع شده است. بر اساس کتیبه ای، این بنا در سال1142یعنی کمی پیش تر از شروع حکومت نادرشاه افشار ساخته شده است. در شعری که در این کتیبه آمده، فرد نابینایی به حضرت علی متوسل شده و حضرت علی (ع) به خواب وی آمده و شفایش داده است. ازآن پس این مکان را نظرگاه علی (ع) نامیده اند. مردم اعتقاد و احترام قابل توجهی به این نظرگاه دارند و در ایام سوگواری و اعیاد مذهبی مراسم و آئین های زیادی در آن برگزار می گردد.

منطقه نمونه و روستای هدف گردشگری دشت

روستای دشت در 80 کیلومتری شمال غرب گرمه، در جهت جاده بجنورد- گرگان واقع شده است. آب وهوای این منطقه از نوع معتدل کوهستانی است و به علت نفوذ هوای مرطوب دریای مازندران مراتع سرسبز و در بخش هایی پوشش تنک جنگلی دارد. محیط مناسب دشت در دوره باستان هم جوامع انسانی را به خود جذب نموده و امروزه آثار آن به شکل قلعه، سردابه، تپه و محوطه های باستانی نمود یافته است. عمده ترین صنایع دستی روستای دشت شال بافی و قالی بافی است و در بین ورزش های محلی آن کشتی باچوخه سرآمد است. سوغات دشت انواع تخمۀ آفتابگردان است. پخت غذاهای سنتی شامل انواع آش و نان محلی و رواج مراسم و آیین های محلی همانند جشن نوروز، 13 بدر و مراسم سوگواری ایام محرم و جشن برداشت گندم، به این روستا چهره خاصی بخشیده است.

منطقه لاله های واژگون خمبی

خمبی نام منطقه ای تقریباً به وسعت 10 هکتار در 15 کیلومتری جنوب روستای رباط قره بیل و هم حدود 40 کیلومتری شمال غربی شهر گرمه است که ذخیره گاه ژنتیکی ارزشمندی از لاله واژگون در خراسان شمالی محسوب می گردد. این منطقه یکی از رویشگاه های مهم گل لاله واژگون زرد یا اشک مریم از خانواده سوسن است که عمری بسیار کوتاه دارد و نهایتاً تا اوایل اردیبهشت ماه شاداب و دیدنی است.